Yıldırım Çarpmasına Karşı Alınacak Önlemler

Yıldırım, doğanın en etkileyici ancak aynı zamanda en tehlikeli olaylarından biridir. Yüksek akım taşıyan bu doğa olayı, uygun önlemler alınmadığında elektrik sistemlerine ciddi zararlar verebilir. Özellikle sanayi tesisleri, yüksek binalar, enerji altyapıları ve hassas elektronik sistemlerin bulunduğu yapılar, yıldırım çarpmalarına karşı mutlaka korunmalıdır. Bu yazıda, yıldırımdan korunma sistemleri, topraklama teknikleri, paratoner sistemleri, aşırı gerilim koruyucular ve elektrik tesisatlarında alınabilecek güvenlik önlemleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Yıldırım Nedir ve Elektrik Sistemlerine Etkisi Nasıldır?

Yıldırım, bulut ile yer arasında gerçekleşen yüksek güçlü bir elektrik boşalmasıdır. Akım şiddeti genellikle 30.000 ila 300.000 amper arasında değişebilir. Bu ani ve yüksek güçlü deşarj:

• Elektrik tesisatlarına zarar verir.

• Kablolarda yanma veya erimeye neden olabilir.

• Elektronik cihazların bozulmasına yol açabilir.

• Yangın riskini artırır.

• İnsan hayatı için hayati tehlike oluşturur.

Yani yıldırım, yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda ekonomik ve operasyonel zararlara da neden olabilir.

1. Paratoner Sistemleri ile Binaların Korunması

Paratoner (yıldırımsavar) sistemleri, yıldırımın kontrollü şekilde toprağa aktarılmasını sağlar. Bu sistemler, yapıların en yüksek noktasına yerleştirilir ve yıldırımın hedef şaşırmadan güvenli şekilde yönlendirilmesini sağlar.

Ana bileşenleri:

• Yıldırım yakalama ucu (franklin çubuğu)

• İniş iletkeni (bakır veya galvanizli çelik)

• Topraklama elektrodu

• Yıldırım akım sayacı

Kurulumda dikkat edilmesi gerekenler:

• Uç kısmı binanın en yüksek noktasında olmalıdır.

• İniş iletkeni dış duvarlara zarar vermeyecek şekilde sabitlenmelidir.

• Topraklama sistemine geçiş direnci 10 ohm'dan düşük olmalıdır.

2. Topraklama Sistemleri: Akımı Emniyetle Yere Boşaltmak

Topraklama, yıldırım anında binaya giren yüksek akımın güvenli şekilde toprağa yönlendirilmesini sağlar. Bu sistem yalnızca yıldırıma karşı değil, tüm elektrik sistemlerinde hayati bir güvenlik unsurudur.

Topraklama türleri:

• Koruma topraklaması

• Fonksiyon topraklaması

• Yıldırımdan korunma topraklaması

Kullanılan malzemeler:

• Bakır çubuk elektrod

• Galvanizli topraklama levhası

• Topraklama iletkeni (min. 16 mm² kesitli)

Topraklama sistemi ölçüm ve bakımının düzenli yapılması, sistemin uzun ömürlü çalışması için zorunludur.

3. Aşırı Gerilim Koruyucular (SPD): Elektronik Cihazları Korumak

Yıldırım çarptığında yalnızca dış sistemler değil, iç mekanlardaki cihazlar da zarar görür. Özellikle modem, bilgisayar, televizyon, PLC, UPS gibi hassas cihazların korunması için aşırı gerilim koruyucular kullanılmalıdır.

SPD (Surge Protection Device) sistemleri:

• Anlık olarak gerilim dalgalanmasını algılar ve toprağa yönlendirir.

• Binaların ana elektrik panolarına monte edilir.

• Kat panoları ve cihaz önlerine de yerleştirilebilir.

• Tip 1, Tip 2 ve Tip 3 olmak üzere üç ana kategoride sınıflandırılır.

Kullanım avantajları:

• Elektronik cihazların ömrünü uzatır.

• Veri kaybını ve yangın riskini azaltır.

• Elektrik altyapısında süreklilik sağlar.

4. Kablo Koruma Sistemleri ile Mekanik ve Elektriksel Güvenlik

Yıldırım anında oluşan ani akım, kablolar üzerinde ciddi stres oluşturur. EMT borular, galvanizli çelik kanallar, çelik hareketli kanal sistemleri ve PVC borular, kabloları fiziksel ve elektriksel tehlikelere karşı korur.

Yıldırımdan korunma özelinde öneriler:

• Dış ortamlarda metal boru sistemleri tercih edilmelidir.

• Topraklama ile bütünleşik çelik kanal sistemleri kullanılmalıdır.

• Fiber optik kablolarla çalışan sistemlerde optik ayrıştırıcılar tercih edilmelidir.

Kablo taşıma sistemleri, yıldırımın neden olduğu ani sıcaklık artışlarına karşı yanmaz yalıtımlı kablolarla birlikte kullanılmalıdır.